Caroline de Gruyter, Beter wordt het niet. Een reis door het Habsburgse Rijk en door de Europese Unie (Uitgeverij De Geus) 242 blz, prijs 22,50 euro
Door Stefan van der Poel
Een vergelijking tussen het Habsburgse Rijk en de Europese Unie wordt wel vaker gemaakt, maar Beter wordt het niet. Een reis door het Habsburgse Rijk en door de Europese Unie van Caroline de Gruyter biedt een toegankelijke introductie tot het onderwerp. Voor een groot publiek. Het boek is inmiddels al toe aan zijn zesde druk. De Gruyter maakt duidelijk waar het Habsburgse Rijk voor stond, hoe het functioneerde, welke krachten er binnen dit rijk speelden en hoe het uiteindelijk ten onder ging. Deze unificerende en desintegrerende factoren – niet haar termen – beschrijft ze op vlotte wijze zonder daadwerkelijk de diepte in te gaan. Ze observeert, beschrijft en citeert vele auteurs. Een literatuurlijst ontbreekt helaas. De parallellen met de huidige Europese Unie blijven voortdurend zichtbaar.
De Gruyter introduceert haar boek als een impressionistische, persoonlijke zoektocht naar de overeenkomsten tussen het Habsburgse Rijk en de Europese Unie. Tussen 2013 en 2017 woonde ze in Wenen en daar viel haar op hoezeer de Habsburgse geest er nog rondwaart. Voor NRC Handelsblad berichtte ze vanuit Brussel regelmatig over de ontwikkelingen binnen de Europese Unie, tegenwoordig verblijft ze in Oslo. Van deze persoonlijke, impressionistische insteek moet je houden. Je zou je kunnen afvragen hoe relevant het is te weten naar welke scholen haar kinderen gaan, welke feesten en partijen ze zoal bezoekt en wie ze allemaal wel niet kent.
LINKS: Biljet van 50 kronen van de Oostenrijks-Hongaarse bank (Bron: Wikipedia)
Ook de toegevoegde afbeeldingen versterken dit impressionistische karakter. Ze illustreren slechts wat er in de tekst wordt vermeld en verdiepen deze op geen enkele wijze. Gaat het in de tekst over Habsburgse invloeden in de kleding, dan zie je een etalage met ouderwetse baljurken. Gaat het over de diplomatenschool in Wenen, dan zie je een tafel met tegen de muur een poster met Diplomatische Akademie Wien en op de tafel een bordje met de naam van De Gruyter zelf – commentaar overbodig. De afbeeldingen laten niets aan de verbeelding over.
Leden van de familie Habsburg, Herman Van Rompuy, Karel Schwarzenberg, Emil Brix, verschillende diplomaten: ze komen allemaal langs.
Aan het woord is geen groot schrijver of een origineel denker, maar een journalist die observeert en verzamelt en dit vervolgens in functionele taal weergeeft. Iemand met een groot netwerk die dit graag aan de lezer toont. Leden van de familie Habsburg, Herman Van Rompuy, Karel Schwarzenberg, Emil Brix, verschillende diplomaten: ze komen allemaal langs.
Haar eigen betrokkenheid bij het Europese project is duidelijk: ze maakt zich grote zorgen over de kritiek die zo makkelijk gegeven wordt op de Europese Unie en onderstreept de noodzaak van een sterkere unie in een wereld waarin verschillende grootmachten (China, Rusland, Turkije) het leven binnen de Unie trachten te destabiliseren. Opmerkelijk genoeg zegt ze niets over de milieuproblematiek die ons bedreigt en wijdt ze daarentegen lang uit over bijvoorbeeld de kwaliteit van consumentenartikelen binnen de Europese Unie.
Waarom zou de Europese Unie wel overleven waar het Habsburgse Rijk na 600 jaar alsnog ten onder ging? Die vraag behandelt Gruyter niet.
Europa, zo wordt geregeld herhaald, is een vredesproject. De kracht van de Europese Unie is vooral zichtbaar als ‘soft power’, net als destijds binnen het Habsburgse Rijk. Het vinden van een juiste balans om de interne verdeeldheid te minimaliseren is een andere overeenkomst. Scherp schetst De Gruyter de ondermijnende rol die Hongarije al speelde ten tijde van het Habsburgse Rijk en nu speelt binnen de Europese Unie. Lezen van het boek stemt soms wat moedeloos. Waarom zou de Europese Unie wel overleven waar het Habsburgse Rijk na 600 jaar alsnog ten onder ging? Die vraag behandelt Gruyter niet. Ze lijkt de lezer vooral voor ogen te willen houden dat de Europese Unie met al haar tekortkomingen toch al zeventig jaar zorgt voor vrede in Europa en voor velen een betrouwbaar en welvarend thuis vormt. Of dat voldoende is, zal moeten blijken. Beter wordt het niet, zoals de wat ongelukkige titel van het boek luidt. Europa moet verder met al haar onvolkomenheden, Fortwursteln zoals dat in Habsburgse termen heette, veel meer zit er voor de Europese Unie ook niet op. De Gruyter roept met Aleida Assmann op tot een nieuwe fase in het Europese project: die naar een geopolitieke macht daar Europa niet langer kan vertrouwen op de bescherming van de Verenigde Staten. Alleen als een gemeenschap van markt en waarden overleeft het Europese project niet.
