Op 8 september vond de Sarajevo Pride mars plaats. Een omstreden evenement, dat ondanks bedreigingen vooraf en tegendemonstraties in datzelfde weekend, rustig verlopen is. Kwaadwillenden werd het dan ook vrijwel onmogelijk gemaakt door de strenge beveiliging heen te breken. Doordat de mars zo controversieel was, is het uitgegroeid tot iets groters dan alleen een publiek LHBT-evenement.
Het hing al een tijdje in de lucht. Bosnië en Herzegovina was namelijk het enige land dat nog geen pride georganiseerd had. “Het werd weleens tijd”, zegt Nera Mešinović (28), een van de organisatoren van de mars. Vanaf 1 april, het moment dat het evenement werd aangekondigd, werd in Bosnië duidelijk wie aan welke kant staat. Een politicus, Samra Čošović-Hajdarević van de SDA, de grootste partij in Bosnië, noemde de mars een ‘verschrikkelijk idee’ en zei dat ‘deze mensen geisoleerd moeten worden en zo ver weg mogelijk moeten worden gehouden van onze kinderen en de maatschappij’. Een andere politicus riep de activisten op af te zien van het evenement, omdat de veiligheid niet te waarborgen zou zijn.
- Door Marjolein Koster
De aanloop naar de pride was misschien wel spannender dan het evenement zelf en geeft volgens de activisten eindelijk duidelijkheid over hoe bepaalde politici denken over mensenrechten en vrijheid in Bosnië en Herzegovina. Een opiniepeiling onder de inwoners van Sarajevo, de stad die toch gezien wordt als meest vooruitstrevend, blijkt dat 58% de pride niet steunt.
“Vlak na de aankondiging zijn een aantal van ons aangevallen”, zegt Mešinović, enkele dagen voor de pride. Het is haarzelf ook overkomen toen ze hand in hand met haar vriendin over straat liep. “Je zag gewoon een directe reactie op het haatzaaien van politici. We hebben toen heel bewust campagne gevoerd om geweld tegen te gaan. En dat is ook echt onze focus voor dit evenement: we willen vooral dat het zonder incidenten plaatsvindt.” Dat lukt, de politie zet alsnog alles op alles om de beveiliging op orde te krijgen, mede dankzij de grootste partij in de hoofdstad Sarajevo, Naša Stranka. Een partij die bekendstaat als liberaal.
Dubbele minderheid
Een gebrek aan rechten voor de LHBT-gemeenschap, geweld en homofobie vind je in vrijwel alle landen op de Balkan. Waarom duurde het juist in Bosnië zo lang voordat er een pride kon plaatsvinden? Het is te makkelijk om naar de islam te wijzen. Eerder geweld kwam zowel uit die hoek als uit die van groepen hooligans.
“We zijn een land dat net uit een oorlog komt. Mensen haten van alles zonder reden”, zegt Mešinović twijfelend. “Veel mensen hebben nog te maken met trauma’s die niet verwerkt zijn, ons land is nog aan het genezen. In zo’n instabiele situatie werkt de retoriek die tegen ons gebruikt wordt.” Bosniakken, Kroaten en Serven in het land leven grotendeels langs etnische lijnen. “Je bent heel snel een soort dubbele minderheid, doordat onze maatschappij zo gefragmenteerd is. Groepen vanuit allerlei religies staan tegenover elkaar en dat zorgt nu eenmaal voor extra obstakels.”
Er zijn in Bosnië maar erg weinig queer mensen die uit de kast komen. Er is angst voor uitsluiting, meerdere mensen hebben om deze reden het land verlaten. En juist om die reden voelt Mešinović, die enorm gesteund wordt door haar familie, de verantwoordelijkheid en de plicht zich uit te spreken en zich op te werpen als een van de voorvechters van de LHBT-gemeenschap. “We zijn maar met een handjevol mensen die voor de camera staan en over dit onderwerp spreken. Het is nog steeds een beetje een enge positie voor velen. Daarom is deze pride een protest. Er valt nog niets te vieren.”
Een eerste pride zonder incidenten, wat dat betreft doet Sarajevo het beter dan bijvoorbeeld Zagreb of Belgrado. Maar daar is dan ook veel voor nodig geweest. Op de ochtend van de mars is het doodstil in de straten van de Bosnische hoofdstad. Ruim 1200 man politie is vanuit het hele land naar Sarajevo gekomen. Bussen, betonnen blokken en politieauto’s blokkeren het hele centrum al uren voordat de activisten samenkomen. Tijdens de mars zijn er, op de enkeling die vanuit het raam van zijn of haar huis de demonstranten toezwaait, geen toeschouwers. Simpelweg omdat de dranghekken zo ver van de route staan, dat er vanaf daar weinig te zien valt. Op het laatste moment heeft de organisatie zo’n 25.000 euro moeten betalen voor deze veiligheidsmaatregelen. Dit is door buitenlandse donoren betaald.
Treurnis, ballonnen en vlaggetjes
Een dag eerder was er het tegenprotest, een dag van de ‘traditionele familie’. Een soort stille, bijna treurige mars, ondanks de ballonnen en vlaggetjes die worden uitgedeeld. De Amerikaanse ambassadeur, die zich heeft ingezet om deze pride te laten plaatsvinden, krijgt er van de demonstranten flink van langs. Het zou een ‘ambassade van homoseksuelen zijn’. De tegenstanders van de pride vinden het maar niets dat deze grootmacht zich met interne politiek bemoeit.
Tijdens deze mars voor de Traditionele Familie roepen de demonstranten op om vooral nieuwe kinderen te blijven maken voor het voortbestaan van Bosnië – er zijn al genoeg kinderen vermoord in Sarajevo, stelt een protestbord, alweer verwijzend naar de oorlog. Het anti-protest van een islamitische groep op de dag van de pride zelf gaat nog een stuk verder, door het evenement een ‘zonde’ en ‘vernedering’ voor Sarajevo te noemen.
“Het is een belediging. We zijn een land dat nog niet zo lang uit een oorlog is gekomen. Er zijn zoveel mensen die niet meer beide ouders hebben. Zo’n 30% is opgegroeid bij grootouders of met een stiefouder. Er bestaat hier niet zoiets als een traditionele familie”, zegt Mešinović. De 50-jarige Aida Feraget beaamt dit. “Ik ben een lesbische, alleenstaande moeder en blijkbaar ben ik volgens hen niet welkom in deze maatschappij.”
“Deze pride gaat over alles behalve LHBT-rechten,” zucht Feraget. “We verzetten ons tegen het fascisme, tegen verdeeldheid in de samenleving en tegen het nationalisme. De pride is een mars van alle normale mensen tegen de klootzakken in ons land. En natuurlijk is het een mars voor onze rechten als LHBT-gemeenschap.” De organisatie bestaat uit LHBT’ers uit alle delen van het land, ongeacht hun afkomst. In een land als Bosnië is dat niet onbelangrijk om te vermelden. Juist activisten vinden elkaar in een gezamenlijke strijd tegen de machten die hen in hun vrijheid beperken.
Een rebellie voor iedereen
“Het is een beetje frisse lucht voor iedereen die hier woont”, zegt Mešinović. “Of je nu hetero of queer bent. Want leven in zo’n fascistische staat als deze, een maatschappij die verdeeld is in drie verschillende naratieven, dat is gewoon verstikkend. Deze pride is de rebellie die we nodig hebben om onze politici te laten zien dat we verandering willen in ons land.”
Natuurlijk was de pride vooral een protest vanuit de LHBT-gemeenschap tegen het geweld en de stereotypering waar ze mee te maken hebben. Het feit dat de pride zo rustig is verlopen kan door politici ook gebruikt worden als een soort paradepaardje, terwijl ze ondertussen niets veranderen aan de wetgeving en de uitvoering daarvan.
Mešinović ziet de pride wel als een stap in de goede richting.” Veel Bosniërs, ook degenen die de LHBT-gemeenschap steunen, denken dat homoseksualiteit nooit geaccepteerd zal worden in Bosnië. ‘De cultuur is nu eenmaal zo’, wordt er gezegd. Feraget is blij met de pride, maar ook sceptisch. “Wat heb je aan zo’n evenement als mensen zich niet veilig voelen naar de politie te gaan wanneer ze aangevallen worden vanwege hun geaardheid of sekse? Er is veel meer nodig om de geweldsspiraal van onze patriarchale maatschappij te doorbreken.”
