Olesya Khromeychuk, De dood van een soldaat verteld door zijn zus. Vertaald door Esther Ottens en Wybrand Scheffer (Atlas Contact, 2023) ISBN: 9789045049250 191 blz, prijs 14,99 euro
Donau-redacteur Christie Miedema bespreekt Een eerlijk verhaal over een tot voor kort vergeten oorlog van Olesya Khromeychuk. Het boek verscheen in 2022 in het Engels en werd dit jaar in het Nederlands vertaald. “Voor wie ze wil vinden, bevat het boek lessen van menselijkheid en waardevolle lessen voor historici, journalisten en iedereen die in aanraking komt met oorlog en conflict. Maar het is ook een prachtig invoelbaar boek dat je in één ruk uitleest.”
Olesya Khromeychuk’s broer stierf in een oorlog die op dat moment zo goed als vergeten was. Hij stierf in de Oekraïense Donbas – niet in 2022 toen de Rusland de grootschalige invasie van Oekraïne inzette en ook niet in 2014 toen de oorlog begon en mensen er nog de mond vol van hadden – maar in 2017 toen deze oorlog voor de meeste Europeanen niet leek te bestaan.
Recensie door Christie Miedema
Olesya Khromeychuk woont sinds haar late tienerjaren in Engeland en dus was ook voor haar de oorlog in Oekraïne relatief “ver weg”. Als historica van Centraal-Oost-Europa bracht de oorlog in haar moederland toch opeens begrippen in haar dagelijks leven die altijd alleen maar tot het verleden – haar werkterrein – hadden behoord, zoals ‘bombardement’, ‘krijgsgevangene’, ‘oorlogsmisdaad’.
De nieuwe realiteit kwam pas echt dichtbij toen haar oudste broer Volodya – die lange tijd in Nederland had gewoond maar naar Oekraïne was teruggekeerd – besloot het leger in te gaan. Het bracht de oorlog letterlijk haar huis binnen, toen ze opeens op zoek moest naar de juiste gevechtsuitrusting voor haar broer en de militaire kledingstukken zich in haar kamer opstapelden. Haar worsteling te kiezen tussen de veiligheid van haar broer en haar principiële geloof dat het de taak was van de Oekraïense staat om haar soldaten fatsoenlijk uit te rusten, is pijnlijk invoelbaar. Evenals de schaamte over het feit dat ze door dit principe nooit eerder geld had gegeven aan vrijwilligersorganisaties die andere, niet aan haar verwante, soldaten van uitrusting voorzagen. Ze beschrijft zelfbewust en open de ontwikkeling die ze doormaakte: “Terwijl ik in mijn werkleven antimilitaristische teksten schreef, zag ik mezelf in mijn privéleven gemilitariseerd raken, met hoeveel tegenzin ook” (p. 29). Gedreven door de angst van een zus in plaats van haar principes, nam twijfel de overhand: “Ik besefte dat je op hetzelfde moment gelijk en ongelijk kunt hebben. Dat doet oorlog met ons” (p. 29-30). Haar ambivalente gevoelens tegenover het Oekraïense leger blijven. Haar observaties dat het leger, dat zulk belangrijk werk doet, ook vrouwen niet voldoende serieus neemt en het sparen van technologie boven mensenlevens stelt, geven een belangrijkere, bredere dimensie aan het boek.
Met dezelfde openheid waarmee ze haar dilemma’s deelt, neemt ze ons mee naar haar gemengde gevoelens om te trouwen terwijl haar broer aan het front zijn leven riskeerde. En vervolgens in de gebeurtenissen die op de omslag van het boek al staan aangekondigd: de dood van haar broer. In wat er allemaal bij komt kijken bij de organisatie, blijken een bruiloft en begrafenis niet eens zoveel van elkaar te verschillen – en tegelijkertijd ook wel. Als gevallen held voor het vaderland is haar Volodya niet meer volledig van haar familie: officieel spektakel bij de begrafenis, journalisten die een reactie willen, al dan niet foutieve necrologieën – ze leiden af van het persoonlijke rouwproces. Met warmte schrijft ze ook over de steun die ze ontvangt van de mensen die families als de hare ondersteunen in Oekraïne.
Maar dit is meer dan een boek over het verlies van één Oekraïens gezin, hoezeer dit ook staat voor de ervaring van zoveel gezinnen. Het is ook een boek dat de arrogantie die vaak met distantie komt aan de kaak stelt. Dat is niet alleen de arrogantie waarmee een oorlog wordt vergeten zodra die ontwikkelingen eromheen niet meer spannend genoeg zijn, zoals de oorlog in Oekraïne van 2015 tot 2021 nagenoeg vergeten was. Maar het is ook de arrogantie waarmee alleen degenen die met voldoende afstand tot een onderwerp echt serieus worden genomen. Hoewel Khromeychuk als historica van het Oekraïense (oorlogs-)verleden alle kwalificaties in huis heeft om als expert op te treden, werd zij na de grootschalige invasie in februari 2022 vooral gecast als de “emotionele” stem. Haar combinatie van expertise en geleefde ervaring werd niet op waarde geschat; zoals vaak gebeurt in het nieuws mocht zij vooral de berichtgeving wat persoonlijke kleur geven. Dit terwijl juist haar persoonlijke ervaring haar ook als historica heeft gevormd en verrijkt. Haar studenten vertelden Khromeychuk dat haar colleges over de Tweede Wereldoorlog anders waren dan die van haar collega’s, omdat alleen bij haar duidelijk werd dat oorlog echt over mensen gaat. “Ik heb ook ontdekt dat eerlijkheid en onpartijdigheid niet per se onverenigbaar zijn”, concludeert ze treffend (p. 133).
Olesya Khromeychuk’s boek verscheen in 2022 in het Engels en werd dit jaar in het Nederlands vertaald. Voor wie ze wil vinden, bevat het boek lessen van menselijkheid en waardevolle lessen voor historici, journalisten en iedereen die in aanraking komt met oorlog en conflict. Maar het is ook een prachtig invoelbaar boek dat je in één ruk uitleest.
