Er worden verdomd weinig strips uit Centraal- en Oost-Europa in het Nederlands vertaald. Waarom eigenlijk? Bestaat er wel een striptraditie in de regio? Tijdens de Koude Oorlog vond het Kremlin dat strips kapitalistische propaganda waren, en die mening werd overgenomen door de satellietstaten. Maar dat is allemaal zo ontzettend lang geleden, we leven nu decennia later. Het wordt wel eens tijd dat Nederlandse lezers kennis maken met de bonte en levendige stripscenes van Centraal- en Oost-Europa. Hier volgt een #LijstjeDonau, ter introductie.
1. STRIPBURGER – vorig jaar vierde het Sloveense tijdschrift Stripburger zijn dertigste verjaardag met de vuistdikke bundel Dirty Thirty. Aan het begin van de jaren negentig ontstond Stripburger in Ljubljana als een papieren platform voor tekenende krakers en vredesactivisten. Stripburger lijkt op het eerste gezicht een gruizig underground-blad, maar is eigenlijk al lang uitgegroeid tot een aanzienlijk en gerenommeerd instituut voor alternatieve comics. Vorig jaar exposeerde Stripburger op de prestigieuze kunstbiënnale Documenta in Kassel. Niettemin noemt Stripburger zichzelf nog steeds een ‘eye-biting’ tijdschrift, dus de lezer is gewaarschuwd. Wie geen angst heeft voor visuele chaos en ontregelende verhalen, kan haar of zijn maaltijd van Oost-Europese strips beginnen met een stevige starter: een Stripburger.
2. KUŠ! – Van het diepe zuiden naar het hoge noorden: KUŠ! is de verre Letse neef van Stripburger, en geregeld werken ze samen (recentelijk nog wisselden ze eenmalig redacties uit, hetgeen resulteerde in een KUŠBURGER.) Toen de Zwitserse David Schilter in 2007 in Riga neerstreek en het tijdschriftje oprichtte, op A6-formaat, legde hij ook meteen de basis voor een Baltische underground comics-scene. Comics waren, zoals gezegd, niet populair of gewenst in de Sovjet-Unie, en de stripwereld van Letland is daarom nog volop in ontwikkeling. KUŠ! is een fris, klein boekje, met gekke, verrassende verhalen in vaak onconventionele kleuren en stijlen. Veel jonge tekenaars uit de regio en ver daarbuiten (bijvoorbeeld ook uit Scandinavië) debuteren in KUŠ! en raken het stripvirus niet meer kwijt.
3. SERVISCHE UNDERGROUND – Omdat Joegoslavië een Derde Weg bewandelde tijdens de Koude Oorlog en dus de decreten uit het Kremlin naast zich neer kon leggen, zijn strips in landen als Servië en Kroatië (en Slovenië! – zie nummer 1 van dit lijstje) meer verankerd in de culturele scene. Een beroemdheid in het genre van de documentaire-strip is Aleksandar Zograf uit de Servische stad Pančevo (zijn werk is vertaald in een dozijn talen, maar niet in het Nederlands…). De andere levende legende van de Servische underground-stripscene is de ongrijpbare WOSTOK, die speelt met knip-en-plak-technieken, persiflage, banale onzin en Balkan-kitsch. In hun beider kielzog zijn er al heel veel meer interessante en jongere striptekenaars uit Servië opgekomen, maar de beginner beginne bij Zograf en WOSTOK. Zie ook deze publicatie (open access), voor meer informatie.
4. LUSTR-festival PRAAG – Wie denkt dat strips voor jongeren of kinderen zijn, moet eens naar de Haarlem Stripdagen gaan en zal zich verbazen over de veelal mottige oude kerels die er rondstruinen (met stoffen tasjes). Onlangs was ik echter op het LUSTR-festival in Praag, en ontmoette een piepjong hipsterpubliek dat zich laafde aan de verse inkt en papieren boekjes. LUSTR is eigenlijk een festival voor illustratie en design, maar er is veel aandacht voor strips en graphic novels, met exposities van prachtig werk van jonge makers uit de hele wereld. De Centraal-Europese stripwereld is misschien klein, maar buitengewoon actief en creatief. En veel jonge vrouwen domineren de scene! Indrukwekkend zijn bijvoorbeeld de strips van de Praagse Štěpánka Jislová of, of, uit Litouwen, Ona Kvašytė.
5. CROSSROADS, Strips over Oekraïne – Er zijn bekende Oekraïense striptekenaars, bijvoorbeeld Igor Baranko, maar ik wilde hier toch vooral het project CROSSROADS onder de aandacht brengen. Donau schreef er eerder over. Stripverhalen worden steeds vaker gebruikt bij antropologisch onderzoek, en zelfs het tekenen en schrijven ervan kunnen dienen als een vorm van therapie. De mensenrechtenorganisatie LIBERECO gebruikte methoden van oral history om verhalen over de oorlog op te tekenen. Dit project eindigde in 2017, maar – zoals lezers van Donau weten – de oorlog in Oekraïne begon niet met de tweede invasie van 2022. De strips zijn gratis te downloaden op de site.
