Bij Uitgeverij en boekhandel Pegasus, specialist voor Russisch en andere Oost- en Midden-Europese talen en culturen, verscheen zojuist De dood van de perfecte zin, geschreven door Rein Raud en vertaald uit het Estisch door Frans van Nes. De dood van de perfecte zin speelt zich af tijdens de laatste dagen van de Sovjettijd in Estland en gaat over een clandestiene operatie om compromitterend materiaal het land uit te smokkelen. Een groep jonge dissidenten die voor onafhankelijkheid is, bedenkt een plan, maar de veiligheidsdiensten zijn nooit ver weg. Familie- en vriendschapsbanden worden op de proef gesteld, want wie is er te vertrouwen? Een voorpublicatie.
Door Rein Raud
Alex wierp een blik op de Finse aan de andere kant van de tafel en dacht: eigenlijk komt ze best sympathiek over, ze is leuk om te zien, op haar Noordse, verzorgde manier (als ze tenminste niet zo’n joekel van een bril had gedragen), maar zo gruwelijk naïef, zoals alle mensen achter het IJzeren Gordijn. Hoe kun je nu toch denken dat eeuwenoude tradities, en de angsten die ze voeden, op stel en sprong verdwijnen, als sneeuw voor de zon, en dat de ruggen, die vergroeid zijn door het buigen voor bazen, zich ineens rechten en hoofden gaan dragen die gedachten van vrije mensen hebben? Het is toch zonneklaar dat je je stilletjes en voorzichtig moet bewegen, zonder iets om te stoten en zonder iemand al te pijnlijk te raken. Hoe kan ze nou niet begrijpen dat de mensen die in haar ogen een kunstmatig, kwaadaardig systeem in stand houden en verdedigen, bij hun geboorte niet slecht waren, maar hun leven leiden in de wetenschap dat ze alleen maar hun plicht vervullen en hun best doen ten behoeve van de maatschappij? Dat heeft hen op een doodlopend spoor geleid, dat is zeker waar, maar er zijn ook anderen, die in staat zijn om hen daar weer van af te krijgen — weg uit de planeconomie, weg uit Afghanistan, weg van de door de partij aangestuurde rechtbanken. Dat is nu allemaal aan de gang, en de snelheid waarmee het gaat is duizelingwekkend, hoe kan ze dat nou niet begrijpen?
Silja wierp een blik op de Rus aan de andere kant van de tafel en dacht: eigenlijk komt hij best sympathiek over, hij is leuk om te zien, op zijn Russische, onbehouwen manier (als hij tenminste niet zo’n joekel van een stropdas had gedragen), maar zo gruwelijk naïef, zoals alle mensen achter het IJzeren Gordijn. Hoe kun je nu toch denken dat een ineffectief, totaal gecorrumpeerd systeem, dat in feite van meet af aan op een irrationele, onmenselijke grondslag heeft berust, van binnenuit kan worden hervormd, en stukje bij beetje van vrijheden, en verantwoordelijkheden om die te gebruiken, kan worden voorzien, terwijl de fundamentele zaken ondertussen onaangetast moeten blijven? Dat kan toch zeker niet? Je kunt niet een beetje vrij zijn, zoals je ook niet een beetje zwanger kunt zijn, je kunt nooit van de grond komen als je maar één vleugel hebt. Hij heeft dus nog iets voor de boeg, ofwel het moment dat hij inziet dat hij toch echt alle ketenen van zich af moet werpen, ofwel de pijnlijke klap en het bewustzijnsverlies als hij met zijn kop tegen de muur is gelopen. Hoe kan hij dat nou niet begrijpen?
‘Dank u voor het interessante gesprek,’ zei Silja, terwijl ze een envelop uit haar handtas haalde en over de tafel schoof.
‘Bedankt, het was mij ook een genoegen,’ antwoordde Alex, terwijl hij de envelop in zijn binnenzak stak.
§
‘Welnu, kameraad kapitein: ik heb slecht nieuws en goed nieuws,’ verklaarde Vinkel, terwijl hij Särg toegrijnsde. ‘En ik veronderstel dat je het slechte nieuws het eerst wilt horen.’
‘Je bent er zeker achter gekomen waar je bizonstront kunt vinden,’ gromde Särg.
‘Precies.’
Ze stonden met z’n tweeën aan het eind de gang, zo’n gang die je in elke Sovjetinstelling kon vinden, met wanden die waren bestreken met snel afbladderende verf in een afstotelijke kleur, bij het raam, op een plek die als rokershoek voor de jongere medewerkers diende. Op de vensterbank stond een glazen pot vol peuken, met witte vegen papier erop, op de plekken waar de lijm nogal hardnekkig was.
Särg wachtte.
‘Ik heb het een en ander over je zoon,’ zei Vinkel langzaam, bijna tegen zijn zin. ‘Je moet hem eerlijk gezegd wat beter in het oog houden.’
Geloof het of niet, maar dit nieuws kwam voor Särg als een donderslag bij heldere hemel. Hij had met Anton nooit enig probleem gehad. Hij leerde goed. Hij was eindelijk ook aan sport gaan doen. Hij rookte niet en dronk evenmin: met oud en nieuw sloeg hij zelfs de champagne af. Toegegeven, hij hield er niet zo van om het over zijn besognes te hebben, maar hij kwam ’s avonds altijd op de afgesproken tijd thuis, en dan ging hij rustig op zijn kamer zitten lezen.
‘Weet je het zeker? Is het geen vergissing?’
Vinkel knikte.
‘En met welke zaak heeft het te maken?’
‘Uitgerekend die van ons.’ Vinkel probeerde niet te grijnzen, maar Särgs gezicht zag er gewoon te stompzinnig uit. ‘Jouw Anton heeft omgang met onze jonge revolutionairen.’
‘Dat kan ik niet geloven!’
‘Wil je soms beweren dat ik lieg? Huh?’
‘Dat niet,’ zei Särg. ‘Maar, hm, een menselijke fout … Iemand met dezelfde naam misschien?’
‘We hebben foto’s,’ zei Vinkel schouderophalend. ‘Ik sta er versteld van dat iemand zo blind kan zijn.’
Särg was, zoals we weten, betrekkelijk vlug van begrip.
‘Het goede nieuws kan ik dan waarschijnlijk wel raden,’ zei hij.
‘Precies,’ glimlachte Vinkel.
‘Vanzelfsprekend zal ik doen wat ik kan, kameraad majoor,’ bezwoer Särg. Voorlopig hoefde hij immers alleen maar na te denken.
De dood van de perfecte zin
Raud, Rein Pegasus, 200 blz., paperback, 2023, ISBN 9789061435013 Vertaling uit het Estisch door Frans van Nes. Rein Raud (1961) is een van Estlands bekendste schrijvers. Hij publiceerde poëzie, vijf romans, verscheidene korte verhalen en toneelwerk. Naast zijn literaire loopbaan was hij verbonden aan meerdere universiteiten en staat hij bekend om zijn vertalingen van Japanse klassieke literatuur. De dood van de perfecte zin speelt zich af tijdens de laatste dagen van de Sovjettijd in Estland en gaat over een clandestiene operatie om compromitterend materiaal het land uit te smokkelen. Een groep jonge dissidenten die voor onafhankelijkheid is, bedenkt een plan, maar de veiligheidsdiensten zijn nooit ver weg. Familie- en vriendschapsbanden worden op de proef gesteld, want wie is er te vertrouwen? Soms komt in deze gelaagde roman Rein Raud zelf aan het woord, die vanaf een afstandje commentaar levert en zijn persoonlijke herinneringen en observaties over deze periode deelt, maar ook universele vragen stelt over hoe relaties worden beïnvloed door ingrijpende historische veranderingen.
Raud brengt een wereld tot leven waarin hoop op verandering bestond naast de aanhoudende paranoia van een totalitair regime, waarvan velen niet wisten dat het al op instorten stond.
