‘Dit land is van ons’. Tsjechië en de migrantencrisis

Geschatte leestijd: 5 minuten

‘Geen vluchteling meer erbij’. In Nederland neemt Geert Wilders met dit programmapunt een extreme positie in, in Tsjechië zou de PVV er nauwelijks mee opvallen. Opiniepeiling na opiniepeiling laat zien dat een ruime meerderheid van de Tsjechen niets moet hebben van vluchtelingen en al helemaal niet als die uit islamitische landen komen. Ondertussen laten veruit de meeste van die migranten Tsjechië links liggen.

Door Filip Bloem

‘Exotische paddenstoelen rukken op’, berichtte begin augustus het Tsjechische dagblad Lidové Noviny. Biologen hebben vastgesteld dat in Tsjechië, een land waar het zoeken en op allerlei manieren bereiden van paddenstoelen een nationale sport is, de afgelopen jaren tal van nieuwe soorten hun entree gemaakt. ‘Het gaat om enkele tot misschien wel tientallen soorten. Of ze zich hier permanent vestigen kunnen we nog niet met zekerheid zeggen’, aldus een geraadpleegde expert, die wel weet te vertellen dat de ‘invasieve soorten’ afkomstig zijn uit warmere contreien uit het zuiden.

Het lijkt een typisch staaltje komkommernieuws, maar de licht gealarmeerde ondertoon is symbolisch voor het huidige publieke debat in Tsjechië, waar de angst voor het vreemde in allerlei gedaanten de kop op steekt. Sinds de migrantenstroom naar Europa goed op stoom is gekomen, is Tsjechië in de ban van de gevaren die dat met zich mee zou brengen. Volgens een opiniepeiling uit november 2015 beschouwt ruim twee derde van de bevolking de komst van buitenlanders als een probleem. ‘Ik heb hier jaren zonder problemen gewoond’, verklaarde een uit Ethiopië afkomstige vrouw die al lange tijd in Praag leeft tegen een Tsjechische journalist. ‘Maar nu word ik om de haverklap door de politie staande gehouden en naar mijn identiteitspapieren gevraagd’.

De woestijn in

Een opvallende rol in die stemmingswisseling speelt president Miloš Zeman, die geen gelegenheid laat passeren om op de gevaren van met name islamitische migranten te wijzen. Zo waarschuwde Zeman al voor de ziektes die vluchtelingen zouden meenemen, opperde hij dat het leger de grenzen moest gaan bewaken en liet hij weten dat hij het zou begrijpen als burgers zichzelf gaan bewapenen om zich tegen terroristische aanvallen te beschermen.

Hoewel verreweg de meeste door IS geïnspireerde terroristische aanslagen in Europa gepleegd worden door mensen die hier geboren zijn of al lang leven, blijft Zeman hameren op de dreiging die zou uitgaan van islamitische migranten. Want ook al zijn dat geen door IS getrainde jihadisten, wat Zeman betreft zijn ze niet welkom. In zijn ogen is voor de islam geen plaats in Europa, verklaarde hij onlangs nog bij een conferentie op Rhodos, georganiseerd door een intimus van Vladimir Putin. Daar kwam hij ook met het plan om islamitische migranten onder te brengen op verlaten Griekse eilanden of in Afrikaanse woestijnen. ‘Dit land is van ons’, prijkt in grote letters op de omslag van een recent interviewboek met Zeman. Het is een titel die aan duidelijkheid niets te wensen overlaat.

‘Wij willen geen islam in Tsjechië’

De koppeling tussen terreur, islam en migranten wordt door niemand in Tsjechië zo hartstochtelijk beleden als door Martin Konvička, een universitair docent zoölogie uit de zuidelijke provinciestad České Budějovice. Konvička begon de Facebookpagina ‘Wij willen geen islam in Tsjechië’ –163000 keer geliked op het moment dat ze werd afgesloten– en speculeerde openlijk over de concentratiekampen die er voor moslims zouden moeten komen zodra ze te veel invloed krijgen. Op 21 augustus van dit jaar haalde Konvička de wereldpers toen hij verkleed als imam in een open jeep het Oudestadsplein in Praag opreed in het gezelschap van een kameel en enkele als zelfmoordterroristen uitgedoste kompanen met nepkalasjnikovs.

Het idee achter deze performance – niet toevallig precies op de dag geprikt dat in 1968 troepen van het Warschaupact Tsjechoslowakije binnenvielen – was om te laten zien hoe een invasie door IS eruit zou zien. De actie zorgde voor zo veel paniek onder de toeristen en passanten op het plein, die dachten getuige te zijn van een terroristische aanslag, dat de politie er voortijdig een einde aan maakte. De Praagse burgemeester noemde Konvička naderhand een asociale idioot en kafferde de ambtenaren uit die zonder vragen te stellen de vergunningen voor zijn spektakel hadden verschaft. Maar ze voegde daar wel aan toe dat ook zij niets van de verplichte opname van migranten moest hebben.

Zo lijkt zich in het Tsjechische politieke landschap een consensus af te tekenen: van links tot rechts wijzen de meeste partijen de door Brussel afgedwongen opname van migranten af. Miloš Zeman heeft laten zien hoezeer daar mee te scoren valt. Na een reeks schandalen was zijn populariteit tot een historisch dieptepunt gedaald, sinds hij met zijn harde anti-immigratiekoers is begonnen staat hij steevast bovenaan de lijst van politici die het meest vertrouwd worden. Een in wezen pragmatisch politicus als de huidige premier Bohuslav Sobotka, die zich meerdere malen van Zeman heeft gedistantieerd, moet daar in zijn hart weinig van hebben. Net zoals hij zich niet goed thuis voelt bij de onversneden populistische toon die zijn ambtsgenoten in Hongarije, Polen en Slowakije aanslaan. Maar ook Sobotka is zich goed bewust van de electorale risico’s hij loopt als hij de weerzin tegen islam en migratie proberen te relativeren. En anders is hij dat wel geworden na de provinciale verkiezingen van 7-8 oktober, waar Sobotka’s sociaaldemocraten werden weggevaagd door coalitiepartner ANO van miljardair Andrej Babiš -een partij die veel minder moeite heeft om mee te gaan in de anti-migrantenretoriek.

De cijfers

De gezwollen retoriek over de gevaren van de islam steekt schril af tegen het aantal migranten dat daadwerkelijk in Tsjechië neerstrijkt. ‘Iemand heeft eens uitgerekend dat we hier voor elke vluchteling 8,61 mensen hebben die kandideren voor anti-Islampartijen’, zegt de rechtse politicus Miroslav Kalousek hoofdschuddend. ‘Lachwekkend’. De cijfers geven hem gelijk. In 2015, het jaar dat in Duitsland zo’n zevenhonderdduizend migranten uit Azië en Afrika arriveerden, hebben in Tsjechië 1156 mensen asiel aangevraagd. Het merendeel daarvan kwam uit Cuba en Oekraïne.

Op basis van de in EU-verband overeengekomen quotaregeling die Griekenland en Italië moet ontlasten – en waar Tsjechië tegen stemde, samen de andere zogeheten Višegradlanden Polen, Hongarije en Slowakije – zou Tsjechië tot eind 2017 2691 migranten moeten opnemen. De teller staat nu op twaalf. En de instroom op basis van de Turkije-deal is nog minimaler. De Tsjechische regering had oorspronkelijk toegezegd tachtig mensen uit de Turkse vluchtelingenkampen te zullen opnemen, maar is daar eind september van teruggekomen. Sinds de mislukte couppoging in Turkije zou het niet meer mogelijk zijn om migranten goed te screenen. Daarom wordt er in ieder geval dit jaar helemaal niemand uit Turkije toegelaten.

Er komt een moment, schreef de politieke commentator Jiří Pehe in van zijn blogs, dat de kiezers gaan inzien dat de dreiging die van migranten uitgaat zwaar wordt aangedikt door politici die daar garen bij denken te spinnen. In Tsjechië is dat moment nog niet aangebroken.