De Tsjechische nouvelle vague-cinema is terug in de mode. Vijftig jaar nadat tanks van het Warschaupact de politieke en culturele hervormingsbeweging in Tsjechoslowakije neersloegen, heeft Europa het genie van de Tsjechische film uit de jaren zestig herontdekt. Films als A Blonde in Love, Zert en The Cremator hebben de tand des tijds doorstaan en spreken nog steeds tot de verbeelding van kijkers en kunstcritici. Het afgelopen jaar zijn er op alle continenten Tsjechische New Wave-filmfestivals georganiseerd. In 2018 vertoonden Tsjechische culturele centra, van Brussel en Londen tot New York en Boekarest, veel films geregisseerd door de nouvelle vague-generatie, die grote menigten trokken.
Briljante regisseurs als Věra Chytilová, Miloš Forman, Jaromil Jires, Juraj Herz en Jiří Menzel — wiens film Closely Observed Trains in 1968 de Academy Award voor Beste Buitenlandse Film won — waren allemaal afgestudeerd aan de Film en TV School van de Academie van Beeldende Kunsten in Praag (FAMU). Met cinematografische innovaties en vaak met een absurde en surrealistische kijk vol donkere humor, behandelden hun films controversiële thema’s zoals de tekortkomingen van het socialisme en de grootschalige Tsjechische samenwerking met nazi-Duitsland na de Duitse annexatie van Sudetenland in 1938. Geïnspireerd door de schitterende literatuur van even briljante auteurs als Milan Kundera, Ladislav Fuks en Jiří Weil, was de kwaliteit van de Tsjechische New Wave aantoonbaar zelfs hoger dan die van zijn Franse tegenhanger. Omdat films meestal met staatsfinanciering werden gemaakt, was geld geen obstakel, wat resulteerde in een hoge productiewaarde van de Tsjechische nouvelle vague-films.
De meeste films uit dit genre zijn in het Tsjechisch opgenomen in de prestigieuze FAMU-studio’s in Praag of de door de staat gerunde Barrandov Studio’s aan de rand van de stad. De belangrijkste uitzondering was The Shop on Main Street, geregisseerd door Ján Kadár en Elmar Klos, die in 1967 de Academy Award voor Beste Buitenlandse Film won. De film speelt zich af in Slowakije tijdens de Tweede Wereldoorlog en vertelt het verhaal van een arme Slowaakse man genaamd Anton “Tono” Brtko, die door het lokale fascistische regime is opgedragen om op te treden als de “Arische eigenaar” van een knopenwinkel die wordt gerund door een oudere Joodse vrouw.
De invasie door het Sovjetleger en andere troepen van het Warschaupact — met uitzondering van Albanië en Roemenië — in augustus 1968 maakte een einde aan de liberale hervormingsbeweging (“socialisme met een menselijk gezicht”) onder leiding van Alexander Dubček en anderen in Tsjechoslowakije. Hiermee werd de Tsjechische nouvelle vague-cinema, evenals de andere culturele uitingen van de hervormingsbeweging, gecensureerd. Filmmakers als Miloš Forman en Jan Němec wisten naar het Westen te vluchten en bleven films van hoge kwaliteit maken, maar het momentum van de Tsjechische nouvelle vague ging verloren.
Vijftig jaar later heeft de Tsjechische New Wave een comeback gemaakt en een groot publiek over de hele wereld aangetrokken, wat maar weer eens bewijst dat cultuur het uiteindelijk altijd wint van de politiek.
Een Engelse versie van dit artikel verscheen eerder in Muftah Magazine.
